C++: Bài 12. Điều kiện if-else và ?:

Điều kiện if-else dùng trong trường hợp muốn rẽ nhánh chương trình theo điều kiện. Ví dụ, nếu biến nguyên n chia hết cho 2 thì suy ra n là số chẵn, ngược lại n là số lẻ. Có nhiều dạng rẽ nhánh khác nhau, dưới đây ta sẽ tìm hiểu những dạng điều kiện if - else khác nhau để có thể áp dụng vào từng trường hợp cụ thể thực tế.

1. if không có else

Cú pháp:

Theo cú pháp trên, khối_lệnh chỉ được thực hiện khi điều_kiện (condition) là đúng (true), còn không thì bỏ qua khối lệnh. Trong trường hợp khối lệnh chỉ có duy nhất một lệnh thì ta có thể bỏ qua cặp ngoặc xoắn ({}).

điều_kiện ở đây có thể là một điều kiện đơn hoặc cũng có thể bao gồm nhiều điều kiện sử dụng các phép toán Logic.

Ví dụ:

#include<iostream>
using namespace std;

main(){
  int n=5;
  if(n%2==1) { //điều kiện này đúng,
  cout << n << " la so le"; //nên khối lệnh sẽ được thực hiện.
  }

  return 0;
}

2. if-else thông thường

Cú pháp:

Theo cú pháp trên, nếu điều_kiện là đúng thì thực hiện khối_lệnh1, không đúng thì thực hiện khối_lệnh2. Ví dụ:

#include<iostream>
using namespace std;

main(){
  int m=6;
  if(m%2 != 0){ //điều kiện này sai,
  cout << m <<" la so le"; //nên khối lệnh này không được thực hiện.
  }
  else{
  cout << m <<" la so chan"; //vậy thì khối lệnh này sẽ được thực hiện.
  }
  return 0;
}

Ví dụ dưới đây sẽ áp dụng if-else để xác định một số N nào đó có phải là số nguyên hay không. Số nguyên là số có phần thập phân bằng 0 hoặc phần nguyên của số đó bằng chính nó, ví dụ như 5.0 được coi là số nguyên vì phần thập phân bằng 0 hay phần nguyên của nó (là 5) bằng chính nó (5.0).

#include<iostream>
using namespace std;

main(){
  float N;
  cout <<"Moi ban nhap mot so bat ky: ";
  cin >> N;
  if(N==(int)N) //nếu phần nguyên của N bằng chính nó
  //thì khẳng định N là số nguyên
  cout << N << " la so nguyen";
  else //nếu không thì
  //khẳng định N không phải là số nguyên
  cout << N << " khong phai la so nguyen";

  return 0;
}

3. Nhiều if-else

Loại điều kiện này được sử dụng trong trường hợp có nhiều điều kiện rẽ nhánh và thường có dạng như sau:

Theo cú pháp này, nếu điều_kiện_i nào đúng thì khối_lệnh_i của if tương ứng sẽ được thực hiện, tất cả các khối lệnh khác sẽ bị bỏ qua.

Trong trường hợp tất cả các điều kiện đều sai thì Khối_lệnh của else nằm cuối cùng sẽ được thực hiện. Ví dụ sau sẽ xác định loại học lực dựa trên biến diemtrungbinh:

#include<iostream>
using namespace std;

main(){
  float diemtrungbinh;
  cout <<"Moi ban nhap diem trung binh: ";
  cin >> diemtrungbinh;
  if(diemtrungbinh>=9){
  cout <<"Xuat sac";
  }
  else if(diemtrungbinh>=8){
  cout <<"Gioi";
  }
  else if(diemtrungbinh>=6.5){
  cout <<"Kha";
  }
  else if(diemtrungbinh>=5){
  cout <<"Trung binh";
  }
  else{ //nếu tất cả các điều kiện trên đều sai
  cout <<"Hoc luc yeu"; //thì khối lệnh này sẽ được thực hiện
  }

  return 0;
}

4. if lồng

if lồng có nghĩa là if nằm trong if, hay trong if này lại có if khác. Dưới đây là một dạng if lồng:

Theo dạng trên thì trong if ngoài có 2 if. Vấn đề có thể nảy sinh là phải nhận diện rõ else nào đi với if nào để thiết lập đúng cho các điều kiện rẽ nhánh.

Bạn cần nhớ quy tắc sau:

"else sẽ đi với if gần nó nhất nhưng phải nằm trong cùng một khối lệnh".

Theo dạng trên thì cặp else và if có màu xanh (green) sẽ đi với nhau, cặp else và if màu đỏ (red) sẽ đi với nhau.

Ví dụ, sử dụng ngôn ngữ lập trình C để giải phương trình bậc hai: ax² + bx + c = 0. Để giải được phương trình bậc hai thì ta cần phải có ba dữ liệu là ba hệ số a, b và c. Sau đây là đoạn mã thực hiện chương trình:

#include<iostream>
#include<math.h>
using namespace std;

main(){
  // Bai toan giai phuong trinh bac hai

  float a, b, c, delta, x1, x2;
  //trước tiên yêu cầu người dùng nhập vào các hệ số a
  cout <<"Nhap he so a: ";
  cin >> a;
  cout <<"Nhap he so b: "; //hệ số b
  cin >>b;
  cout <<"Nhap he so c: "; //và hệ số c
  cin >> c;
  if(a==0) { //nếu a bằng 0 thì
    if(b==0) { //nếu b bằng 0 thì
      if(c==0) { //nếu c bằng 0 thì
        //in ra phương trình vô số nghiệm
        cout <<"Phuong trinh vo so nghiem!";
      }else {
        //nếu không thì in ra phương trình vô nghiệm
        cout <<"Phuong trinh vo nghiem!";
      }
    }else { //trường hợp b khác 0
      //thì phương trình có nghiệm -c/b
      cout <<"Phuong trinh co mot nghiem, x = " << -c/b;
    }
  }else { //trường hợp a khác 0 thì
    delta=b*b - 4*a*c; //trước tiên tính biệt thức delta
    if(delta<0) { //nếu delta âm
      //thì phương trình vô nghiệm
      cout <<"Phuong trinh vo nghiem!";
    }else if(delta==0) { //nếu không thì nếu delta bằng 0
      //thì phương trình có nghiệm kép bằng -b/(2*a)
      cout <<"Phuong trinh co nghiem kep, x1 = x2 = " << -b/(2*a);
    }else { //trường hợp còn lại (tức là delta dương)
      //thì khẳng định phương trình có hai nghiệm phân biệt
      cout <<"Phuong trinh co hai nghiem phan biet:" << endl;
      x1 = (-b+sqrt(delta))/(2*a); //tính nghiệm x1
      x2 = (-b-sqrt(delta))/(2*a); //tính nghiệm x2
      cout << "x1 = " << x1 << endl; //rồi in ra x1
      cout << "x2 = " << x2; //và x2.
    }
  }

  return 0;
}

5. Toán tử điều kiện ba ngôi ?:

Cú pháp:

Quy cách thực thi:

Khi trình dịch đọc được toán tử ba ngôi thì trước tiên nó sẽ kiểm tra xem điều_kiện có đúng (true) không, nếu đúng thì sẽ lấy tvalue, ngược lại sẽ lấy fvalue.

Ví dụ:

#include<iostream>
#include<math.h>
  using namespace std;

main(){
  int age; //khai báo một biến chứa tuổi
  cout <<"Moi nhap tuoi: ";
  cin >> age;
  //kiểm tra xem tuổi có từ 18 không
  cout << (age>=18 ? "Ban da du tuoi cong dan" : "Ban chua du tuoi cong dan");

  return 0;
}

Xem thêm

• Bài tập phần Điều kiện